Film 2: Wat is kanker?

Bloedkankers

Zoals eerder genoemd werkt dit voor bloedkankersoorten anders. Leukemie is zo’n voorbeeld van bloedkanker. Het gaat hierbij om de witte bloedcellen die niet goed functioneren. Witte bloedcellen vechten tegen ziekteverwekkers, zoals bacteriën en virussen.

Als iemand leukemie heeft groeien zijn witte bloedcellen niet goed uit tot volwassen cellen. De onvolwassen cellen zijn slecht in het bestrijden van ziekteverwekkers. Ze leven ook nog eens langer dan normale cellen, iets wat een algemeen verschijnsel is bij kankercellen. Deze onvolwassen cellen blijven zich vermenigvuldigen en zullen uiteindelijk de normale, volwassen witte bloedcellen in het bloed en andere weefsels verdringen.

De onvolwassen cellen kunnen zich daarnaast eveneens ophopen in het beenmerg, de plek waar witte bloedcellen ((gevormd worden)) (ontstaan), waardoor dit weefsel nog slechter gaat functioneren.

Al met al ontstaat er zo een tekort aan goed functionerende witte bloedcellen in het lichaam. Dit maakt de ((patient)) (zieke persoon) erg kwetsbaar voor ziekteverwekkers, waaraan hij kan overlijden.

Goedaardig en kwaadaardig

Kwaadaardige tumor

Kwaadaardige tumoren kunnen zich verspreiden over dichtbijgelegen weefsels en deze weefsels binnendringen. Wanneer de tumoren groeien kan een deel van de kankercellen ook nog eens loskomen van de tumor en zich naar verder gelegen plekken in het lichaam te verspreiden via het bloed- en/of het lymfevatenstelsel. Daar kunnen ze dan weer nieuwe tumoren vormen, ver weg van de originele tumor. Deze nieuwe tumoren noemen we ‘uitzaaiingen’.

Uitzaaiingen hebben dezelfde naam en zijn van hetzelfde type/soort als de originele of primaire kanker. Zo heet darmkanker wat zich verspreid naar de longen niet ineens ‘longkanker’. We noemen deze nieuwe tumor dus een uitzaaiing. In dit voorbeeld zijn er twee opties: we kunnen deze tumor een ‘longuitzaaiing’ noemen of ‘uitgezaaide darmkanker’, zie afbeelding 2 ter illustratie.

Afbeelding 2: Uitzaaiingen

Goedaardige tumor

In tegenstelling tot de kwaadaardige tumor verspreiden goedaardige tumoren zich niet naar andere weefsels en ook zullen zij deze andere weefsels niet binnendringen. Goedaardige tumoren kunnen soms echter wel heel groot worden. Wanneer ze worden weggehaald door een arts groeien deze tumoren meestal niet terug, terwijl kwaadaardige tumoren dat soms wel doen. Anders dan de meeste goedaardige tumoren die elders in het lichaam voorkomen, kan een goedaardige tumor in de hersenen alsnog levensbedreigend zijn.

Hoe ontstaat kanker?

Kanker is een genetische ziekte. Dit wil zeggen dat het veroorzaakt wordt door veranderingen in bepaalde genen. Deze genen beïnvloeden het functioneren van onze cellen en dan vooral hoe ze moeten groeien en zich moeten delen. Elke cel in ons lichaam bevat deze genen, daardoor is er ook geen vaste plaats waar kanker standaard begint met groeien, als het al begint natuurlijk.

De genen die potentieel kanker veroorzaken kun je meekrijgen van je ouders. Ook kunnen deze veranderingen plaatsvinden gedurende iemands leven zelf. Dit kan gebeuren wanneer er iets misgaat tijdens de celdeling of door beschadigingen aan het DNA, veroorzaakt door bepaalde invloeden van buitenaf. Met deze invloeden worden onder andere stoffen als de chemicaliën in tabaksrook bedoeld en straling, zoals ultraviolette straling in zonlicht. Over sommige soorten stoffen in ons eten en drinken, zoals aspartaam in cola en energiedrankjes, wordt ook gediscussieerd of het kankerverwekkend is of niet.

Deze (potentieel) schadelijke invloeden maken de kans groter dat je cellen ervan beschadigd raken. Door deze beschadigingen kunnen er vervolgens fouten ontstaan in het DNA of bij de celdeling, waardoor er dus kanker kan ontstaan. Het wil niet zeggen dat als je alle slechte invloeden, zover bij ons mensen bekend, mijdt, dat je dan nooit kanker zult krijgen. Ook is het (bewust) opzoeken van deze invloeden geen garantie voor het krijgen van kanker. Deze invloeden kunnen de kans dat kanker zich gaat ontwikkelen echter wel groter maken.

De genetische veranderingen die te vinden zijn bij kanker verschillen per persoon. Wanneer de kanker verder groeit zullen er nog meer veranderingen plaatsvinden. Zelfs binnenin dezelfde tumor kunnen de verschillende cellen verschillende genetische veranderingen, mutaties genaamd, hebben.

Een mutatie is een verandering in het DNA van een cel. Mutaties kunnen plots optreden en dit gebeurt met enige regelmaat ook in normale cellen. In een bepaalde fase van de celdeling wordt de kopie van het DNA gecontroleerd op fouten. Als er iets niet klopt aan de kopie, dan wordt dit in het geval van kleine schrijffouten, hersteld door de cel. Als het echter gaat om grote, onherstelbare fouten, dan zal de cel zichzelf geheel vernietigen.

Als schrijffouten niet worden herkend als ‘verkeerd’ in deze fase, dan zal de cel blijven leven. De cel heeft dan een mutatie in zijn DNA. Zo’n mutatie kan positief, neutraal of negatief uitpakken. In het geval van kanker heeft de mutatie duidelijk een negatief gevolg.

Kankercellen hebben meer genetische veranderingen dan normale cellen. Sommige veranderingen binnen deze cellen hebben niets te maken met het ontstaan van de kanker. Ze kunnen ook het resultaat zijn van de kanker.

De genetische veranderingen die bijdragen aan het ontwikkelen van kanker lijken vooral drie hoofdtypen genen aan te tasten. Dit zijn: de proto-oncogenen, de tumoronderdrukkingsgenen en de DNA-herstelgenen.

Proto-oncogenen zijn betrokken bij het regelen van normale celgroei en celdeling van cellen. Wanneer deze proto-oncogenen op een bepaalde manier aangetast raken of actiever worden dan normaal, dan kunnen het echter kankerveroorzakende genen (of oncogenen) worden. Dan laten ze toe dat cellen die eigenlijk zouden moeten afsterven juist gaan groeien en overleven.

Tumoronderdrukkingsgenen zijn ook betrokken bij het controleren van celgroei en de celdeling. Cellen met mutaties in hun tumoronderdrukkingsgenen kunnen zich op een ongecontroleerde manier gaan delen. De prikkel die hen normaal gesproken verteld dat zij moeten stoppen met delen is bij deze cellen niet meer aanwezig of te zwak.

DNA-herstelgenen zijn genen die helpen bij het herstellen van beschadigd DNA in een cel. Cellen met mutaties in deze DNA-herstelgenen kunnen te maken krijgen met nieuwe mutaties in hun andere genen. Dat gebeurt wanneer deze gemuteerde DNA-herstelgenen de tijdens het delingsproces beschadigd geraakte genen willen herstellen. Omdat ze zelf ook beschadigd zijn kunnen de DNA-herstelgenen hun werk niet meer goed uitvoeren. Ze maken dus eerder zelf foutjes in het DNA erbij, dan het probleem op te lossen of ze repareren het kapotte DNA niet helemaal, waardoor de cellen met fouten in hun genen overleven en uit kunnen groeien tot disfunctionele kankercellen.